Events

DOKUMENTALISTKI – polskie fotografki XX wieku

Zachęta Narodowa Galeria Sztuki
18 marca – 18 maja 2008

kuratorka Karolina Lewandowska

Wystawa „Dokumentalistki – polskie fotografki XX wieku” powstała w celu prezentacji dwóch obszarów marginalizowanych dotąd przez polską historię fotografii – nurt dokumentalny oraz fotografię autorstwa kobiet.
Polska fotografia dokumentalna przybierała rozmaite odmiany i formy, nigdy jednak nie doczekała się usystematyzowania. Niewiele wiemy także o polskich fotografkach. Nawet osoby biegłe w dziedzinie historii polskiej fotografii potrafią zwykle wymienić zaledwie kilka nazwisk, podczas gdy historia skrywa ich wiele dziesiątek. Na wystawie zaprezentujemy prace 50 polskich dokumentalistek, mając jednocześnie świadomość, iż grono to stanowi jedynie wycinek zagadnienia. Mimo że wszystkie prezentowane na wystawie autorki były znane i doceniane w okresie swej aktywności, większość z nich jest dzisiaj zapomniana.

Współczesne tendencje dokumentalne w fotografii artystycznej prowokują do zanalizowania tego zjawiska w rodzimej historii. Ta wystawa stanowi jedną z możliwych konstrukcji historycznych. Chronologicznie obejmuje okres od lat 70. XIX wieku (z tego czasu pochodzą najwcześniejsze odnalezione fotografie dokumentalne robione poza atelier), aż po współczesne projekty dokumentalno-artystyczne, tak często obecne w ostatnich latach w rozmaitych przestrzeniach galeryjno-muzealnych.

Zakres tematyczny jest bardzo obszerny, ale dwa najważniejsze wątki to dokument topograficzny oraz reportaż o charakterze społecznym. Reportaż należał zawsze do silnie zmaskulinizowanych gatunków fotografii, mimo to tworzyło go wiele wybitnych polskich kobiet reporterek: Zofia Chomętowska, Julia Pirotte, Irena Jarosińska, Anna Chojnacka, Jadwiga Rubiś, Dorota Bilska, których prace pokazujemy na tej wystawie. Wśród wciąż aktywnych obecne będą Joanna Helander, Anna Beata Bohdziewicz, Anna Brzezińska, Irena Jurkiewicz, a spośród młodego pokolenia – Maria Zbąska. Wystawa gromadzi także inne wątki mieszczące się w pojęciu fotografii dokumentalnej, jak fotografia etnograficzna i podróżnicza, fotografia amatorska w wykonaniu ziemianek, fotografia ojczysta, fotografia propagandowa, fotografia wojenna lub reportaż jako forma fotografii artystycznej.

Mimo przekrojowego charakteru wystawa opiera się na radykalnych wyborach, które pozwalają na skonstruowanie logicznej narracji na temat zagadnienia fotografii dokumentalnej. Kilka realizacji z przełomu XIX i XX wieku ukazuje początki związków fotografii i prasy oraz wczesne, ściśle dokumentalne, funkcje tego medium. Realizacje międzywojenne ukazują służebną funkcję fotografii wobec idei narodowościowych, co zestawiono z retoryką komunistyczną fotografii z pierwszych lat powojennych. Ekspozycja została podzielona na kilka rozdziałów tematycznych m.in.: tzw. reportaż humanistyczny, ukształtowany w Polsce w dużej mierze pod wpływem wystawy „Rodzina człowiecza”; fotografia w roli świadka historii, ukazujący ważne momenty historyczne; oraz klasyczna zasada fotografii dokumentalnej – prawo serii, (gdzie obok współczesnych projektów: grupy Zorka Project czy Julii Staniszewskiej, przedstawimy wcześniejsze realizacje, które dla młodego pokolenia mogłyby stanowić punkt odniesienia: „Ręka pracująca” Janiny Mierzeckiej, „ul. Zamieniecka” Elżbiety Tejchman czy „Zapis socjologiczny” Zofii Rydet).

Na wystawie oprócz oryginalnych odbitek oraz tych współczesnych, wykonanych ze starych negatywów, prezentujemy również albumy, książki i magazyny ilustrowane, w których ukazywały się prace kobiet-fotografek